گواتر یا بیماری های تیروئیدی
فهرست
تعریف گواتر:
به هر‌گونه بزرگ شدن تیروئید که با پرکاری یا کم کاری تیروئید همراه نبوده و به علت تغییرات التهابی یا نئوپلاستیک نیز بوجود نیامده باشد، گواتر ساده گفته میشود.
اتیولوژی:
1) ایدیوپاتیک: این حالت به خصوص در دختران جوان و زنان باردار، در همه نقاط جهان به وفور دیده میشود. 2) کمبود ید 3) اختلالات مادرزادی سنتز هورمون‌ها 4) علل دارویی: لیتیوم، فنیل بوتازون، آنتی پیرین، PASA، ید و … 5) مواد غذایی گواتروژن.
عوامل فوق هر یک به نوعی موجب میشود که غده تیروئید نتواند مقادیر کافی هورمون ترشح کند و لذا غده با بزرگ شدن و افزایش بافت فعال خود، این نقص را جبران می‌کند. بزرگ شدن تیروئید سبب میشود که سنتز هورمون‌ها مطابق نیاز‌های بدن انجام شود مگر در مواردی که علت بیماری شدید بوده و سبب شود که علاوه‌بر گواتر، کم کاری تیروئید نیز رخ دهد. گواتر ساده در زنان 7 تا 9 برابر مردان شایعتر است که علت آن مشخص نمی‌باشد.
علایم بالینی گواتر ساده:
علایم بالینی یک گواتر ساده، از مراحل زیر می‌گذرد:
1) اغلب بیماران هیچ علامتی ندارند.
2) در موارد نادر علایم فشار بر حنجره یا مری وجود دارد که می‌تواند سبب اشکال در تنفس یا بلع شود.
3) فشار بر عصب راجعه و تغییر صدا که معمولا مختص سرطان است و در گواتر ساده به صورتی بسیار استثنایی ممکن است رخ دهد.
4) ندرتا گواتر‌های بزرگی که در پشت جناغ قرار دارند ممکن است علایم انسداد مد یاستن را بروز دهند. در این موارد اگر بیمار دست‌های خود را بالای سر ببرد دچار پرخونی صورت، سرگیجه یا سنکوپ خواهد شد.
5) اغلب زنانی که دچار گواتر ساده هستند از علایم فشار در ناحیه گردن، درد گاهگاهی، احساس چیزی در گلو و سایر علایم غیر اختصاصی به خصوص هنگامیکه عصبانی هستند، شاکی می‌باشند اما این امر اغلب جنبه روانی داشته و به علت فشار به بافت‌های مجاور نمی‌باشد.
6) گواتر مولتی ندولار که سالها وجود داشته ممکن است به ندرت پرکار شود. (خصوصا اگر بیمار دارو‌ها یا مواد حاوی ید زیاد مصرف کند)
– در بیماری که تیروئید وی قابل لمس بوده و علایم پر کاری یا کم کاری تیروئید نیز وجود ندارد یا آزمایش‌های عملکرد تیروئید طبیعی است، تشخیص گواتر ساده مطرح میشود.
درمان گواتر ساده:
1) در موارد نادری که علتی برای گواتر ساده وجود دارد باید علت را درمان کرد.
2) اگر اندازه گواتر کوچک بوده و علایمی نیز وجود نداد، میتوان دارویی تجویز نکرد.
3) اگر لازم باشد که گواتر را کوچک کنیم، از مقادیر کافی از هورمون‌های تیروئید استفاده میشود تا ترشح TSH متوقف شود.
دارو با این دوز شروع شده و در صورت لزوم افزایش می‌یابد.
Levothyroxine (tab 100 mcg) 200 mcg/day
این درمان به ندرت ممکن است قبل از 3 ماه درمان، سبب تغییر قابل توجهی در اندازه گواتر گردد. توجه به این نکته ضروری است که مصرف نکردن یا مصرف کردن دوز‌هایی از هورمون تیروئید که موجب توقف ترشح TSH نشوند، یکسان خواهد بود.
نکته: تجویز هورمون‌های تیروئیدی کنترااندیکاسیون مطلق ندارد اما در بیماران قلبی خصوصا آنهایی که آنژین دارند و یا بیماران پیری که ممکن است ناراحتی قلبی نهفته داشته باشند، بهتر است دارو با دوز کم شروع شده و به تدریج افزایش یابد.
4) بندرت گواتر‌ها نیازمند جراحی خواهند بود مثلا A) وجود شواهد دال بر سرطان B) علایم فشار شدید و انسداد حنجره C) گواتر مولتی ندولر بزرگی که با درمان توقفی کوچک نشود و بیمار از لحاظ زیبایی و ظاهری مایل به جراحی باشد.
گواتر آندمیک:
این اصطلاح وقتی به کار می‌رود که بیش از 10 درصد مردم یک منطقه مبتلا به بزرگی تیروئد باشند. اگر بیش از 40% پسران و متجاوز از 50% دختران مبتلا به گواتر باشند، آن منطقه هیپرآندمیک محسوب خواهد شد. بیشترین علت گواتر در سراسر جهان و نیز در ایران، کمبود ید است. نیاز روزانه افراد به ید 70 تا 10 میکروگرم است که 5 تا 10 درصد آن از راه آب و بقیه از طریق غذا تامین میشود. غذا‌های غنی از ید، ماهی‌ها و محصولات دریایی خوراکی هستند زیرا ید خشکی‌ها شسته شده و به دریا سرازیر میشود. از اینرو گواتر ناشی از کمبود ید در ارتفاعات و دامنه کوه‌ها شایعتر است. عوامل گواتروژن، آثار کمبود ید را تشدید می‌کنند.
علایم بالینی گواتر آندمیک:
1) گواتر ساده
2) گواتر همراه با علایم کم کاری تیروئید (که در موارد نادری رخ می‌دهد) 3) افزایش شیوع کم کاری مادرزادی تیروئید و کرتینیسم که گاه به 10 درصد می‌رسد (در مناطق هیپرآندمیک) از آنجا که اغلب این افراد درمان نمی‌شوند، عقب افتادگی شدید ذهنی و کوتاهی قد به وجود خواهد آمد.
یافته‌های آزمایشگاهی در مورد گواتر:
در مناطقی که کمبود ید خفیف است، آزمایش‌های عملکرد تیروئید طبیعی است. هرچه کمبود ید شدید‌تر میشود، غلظت تیروکسین کاهش یافته و درصد بیشتری از ساکنین، تیروتروپین بالا خواهند داشت. در مناطقی که کمبود ید شدید است تعداد بیشتری از ساکنین به کم کاری بالینی و تحت بالینی دچار بوده و تیروکسین کم و تیروتروپین بالا شایعتر خواهد بود.
درمان گواتر:
شبیه به سایر انواع گواتر ساده است و وقتیکه اندازه گواتر قابل توجه بوده و یا علایم کم کاری تیروئید موجود است، باید درمان با هورمون‌های تیروئید انجام شود.
پیشگیری از گواتر:
پیشگیری از گواتر آندمیک بسیار با اهمیت است چرا که از افزایش کرتینیسم، کم کاری تیروئید و گواتر خواهد کاست. روش‌های پیشگیری شامل موارد زیر است:
1) افزودن ید به آب آشامیدنی 2) افزودن ید به نمک مصرفی 3) تزریق محلول‌های ید طولانی اثر، هر دو سال یکبار (افزودن ید به نمک در بسیاری از کشور‌ها و از جمله در ایران رایج است.)
