بررسی ارتباط بيماريهای قلبی عروقی در سالمندان با سابقه فعاليت جسمانی در دوران ميانسالی

فهرست

• چکيده
• زمینه و هدف
• روش تحقیق
• يافته‌ها
• نتيجه‌گيری
• کليد واژه‌ها
• مقدمه
• روش تحقیق
• یافته ها
• بحث و نتيجه‌گيری

چکيده

زمینه و هدف:

بيماريهای قلبی عروقی در سالمندان: بيماريهای قلبی عروقی مهمترين بيماری دوران سالمندی شامل عارضه پيشرونده‌ای است که از دوران کودکی آغاز و تظاهر بالينی خود را به طور عمده در بزرگسالی از ميانسالی به بعد آشکار می‌کند. از طرفی زندگی بی‌تحرک باعث افزايش تمام علل اصلی مرگ و مير می‌شود و خطر بيماری قلبی عروقی را دو برابر می‌‌کند. توصيه WHO انجام فعاليت جسمانی حداقل 30 دقيقه در روز است که می‌تواند يکی از مهمترين عوامل در پيشگيری از بيماريهای قلبی عروقی باشد. با اين اوصاف اين تحقيق با هدف بررسی ارتباط بيماريهای قلبی عروقی در سالمندان عضو کانون بازنشستگان اصفهان با سابقه فعاليت جسمانی در دوران ميانسالی انجام شد.

روش تحقیق:

اين مطالعه از نوع مطالعه تحليلي و مقطعي بوده که جمعيت مد نظر، سالمندان عضو كانون بازنشستگان اصفهان می‌باشد. تعداد نمونه ها 255 نفر بوده که به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. روش جمع‌آوری اطلاعات، پرسشنامه‌ای بود مشتمل بر 6  سؤال مشخصات دموگرافيک، 5 سؤال مرتبط با بيماری قلبي عروقی، 20 سؤال مرتبط با فعاليت جسمانی در دوره ميانسالی که به روش مصاحبه سازمان‌ يافته تکميل گرديد.

يافته‌ها:

نتايج نشان داد که شيوع بيماری قلبی عروقی و فشار خون بالا در سالمندان مورد بررسی به ترتيب 2/32% و 7/46% می‌باشد. همچنين نتايج نشان داد که بين استعمال و عدم استعمال سيگار از لحاظ ابتلا به بيماريهای قلبی عروقی (04/0=P) و بين ابتلا و عدم ابتلا به فشار خون بالا از لحاظ ابتلا به بيماريهای قلبی عروقی (001/0>P) اختلاف معني‌داری وجود دارد.

نتيجه‌گيری:

اين مطالعه نشان داد که شيوع بيماریهای قلبی عروقی و فشار خون بالا در سالمندان عضو کانون بازنشستگان اصفهان بيش از حد انتظار است. همچنين اين مطالعه مشخص کرد که ميزان پياده‌روی، تنيس روی ميز، نرمش، دوچرخه‌سواری و کوه‌پيمايي در ميانسالی در ميزان ابتلا به بيماریهای قلبی عروقی مؤثر است. مطالعه نشان داد که ميزان پياده‌روی، نرمش و دويدن در ميانسالی بين دو جنس تقريباً يکسان بوده و ميزان فعاليت جسمانی به طور مستقيم با سطح تحصيلات ارتباط دارد. به عبارتی هر چه سطح تحصيلات بالاتر باشد ميزان فعاليت جسمانی هم بيشتر است. اما ميزان پياده‌روی، دوچرخه‌سواری، کوه‌پيمايي و دويدن در ميانسالي در تمام سطوح تحصيلی تقريباً يکسان صورت گرفته است.

کليد واژه‌ها:

سالمند؛ بيماری های قلبی عروقی؛ فعاليت جسمانی؛ ميانسالی

مقدمه

بيماريهای قلبی عروقی مهمترين بيماری دوران سالمندی شامل بيماری پيشرونده‌ای است که از دوران کودکی آغاز و تظاهر بالينی خود را به طور عمده در بزرگسالی از ميانسالی به بعد آشکار می‌کند. دگرگوني‌هاي سريع اقتصادي، اجتماعي دهه‌هاي اخير در بسياري از كشورهاي شرق مديترانه و خاورميانه از جمله ايران موجب شده است كه بيماري‌هاي قلبي عروقي يك مشكل عمده بهداشتي و اجتماعي به شمار آید كه ابعاد آن به سرعت در حال افزايش است (1). اين بيماري علت اصلي مرگ و مير در سراسر جهان بوده كه هر ساله 17 ميليون نفر را به كام مرگ مي‌فرستد (يك مرگ از سه مرگ) و اگر تا سال 2020 اقدام پيشگيرانه خاصي انجام نگيرد اين تعداد به 8/24 ميليون نفر خواهد رسيد (2).

بيماري‌هاي قلبي عروقي مهمترين عامل مرگ و مير در ايران شناخته شده و حتي سيماي مرگ در 18 استان كشور نشان مي‌دهد كه 46% كل مرگ‌ها و2/27% از سال‌هاي از دست رفته عمر، ناشي از اين بيماري است (3). به طوری که در اصفهان شیوع بیماریهای قلبی عروقی در افراد 30 تا 79 ساله 4/19% بوده که شامل 9/21% برای خانمها و 16% برای آقایان گزارش شده است (4). اين بيماری در اثر فاكتورهاي خطر قابل تعديل در سنين پايين‌تر ايجاد مي‌شود، به طوري كه فقدان فعاليت بدني خطر رويداد بيماري‌هاي قلبي عروقي را حداقل تا 2 برابر افزايش مي‌دهد. اين در حالي است كه بي‌تحركي يك مشكل جهاني براي سلامت جامعه است. زندگي بي‌تحرك علت عمده مرگ و مير، بيماري و ناتواني مي‌باشد به طوری که حدود 2 ميليون مرگ هر ساله به علت فقدان فعاليت جسماني اتفاق مي‌افتد (5). در آمریکا 25% افراد هیچ فعالیت بدنی در خارج از محیط کار ندارند و می‌توان 12% کل مرگ و میر را در این کشور به کم تحرکی نسبت داد (6).

يافته‌هاي اوليه از تحقيقات سازمان بهداشت جهاني حاكي از آن است كه زندگي بي‌تحرك يكي از 10 علت عمده مرگ در جهان
می باشد. اطلاعاتی كه از تحقيقات اين سازمان بدست آمده نشان می‌دهد که در كشورهاي مختلف بين 60 تا 85  درصد از بالغين تحرك كافي براي بهبود سلامتي‌شان را ندارند. در واقع  زندگي بي‌تحرك باعث افزايش تمام علل اصلي مرگ و مير مي‌شود و خطر بيماري‌هاي قلبي عروقي، ديابت و چاقي را دو برابر مي‌كند (7). بر اساس آمار ارائه شده توسط WHO بار ناشي از بي‌تحركي در منطقه مديترانه شرقي در سال 2000 ميلادی، 1240000 مرگ و 1243000 سال از دست رفته عمر برآورد شده است (8). از طرفي تعداد افرادي كه بالاي 60 سال سن دارند تا 20 سال آينده دو برابر مي‌شود (9).

بر اساس گزارشي كه از سوي دفتر سلامت خانواده و جمعيت و اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت ارائه شده است، رشد جمعيت سالمند 9/1 درصد به وضوح از رشد جمعيت 2/1 درصد بالاتر است (3). اين در حالی است كه مهمترين بيماري دوران سالمندي (10) و همچنين مهمترين علت بستري شدن سالمندان ابتلا به بيماري‌هاي قلبي عروقي است (11). اگر هيچ اقدامي براي بهبود سلامتي قلبي و عروقي صورت نگيرد و روند فعلي ادامه يابد WHO مي‌گويد 25% سال‌هاي زندگي سالم تا سال 2020 به علت بيماري‌هاي قلبي عروقي از دست خواهد رفت (12). در این باره دكتر بروتلند در سال 2002 اشاره مي‌كند: ما به يك درمان فوري ايمن قابل اعتماد و رايگان براي كاهش بعضي خطرات مهم بهداشتي مرتبط با رفتارهاي غلط و نامناسب داريم كه بتوان آن را براي همه افراد فقير و غني، زن و مرد، پير و جوان به كار برد و آن فعاليت جسماني حداقل 30 دقيقه در روز است (20-12).

در خصوص ميزان فعاليت جسماني مطالعات نشان مي‌دهد كه در شهر تهران 80% مردان و 85% زنان هيچگونه فعاليت بدني در خارج از محيط كار يا منزل حتي به صورت قدم زدن ندارند (1). همچنين در جمعيت شهري اصفهان مطالعه‌اي بر روي فعاليت جسماني و ميزان كلسترول خون در گروه‌هاي سني 70-19 ساله انجام گرديد و معلوم شد كه 9/45% آقايان و 3/60% خانم‌ها تحرك جسماني مناسب ندارند (13). همچنین در جمعيت شهري قزوين فعاليت فيزيكي افراد بالاي 25 سال بررسي شد و مشخص گرديد كه 43% آقايان و 57% خانم‌ها در طول هفته فعاليت جسماني نداشته‌اند. در شهرستان ابهر نيز در گروه‌هاي سني بالاي 25 سال در جوامع شهري تنها 22% آقايان و 7% خانم‌ها فعاليت جسماني گزارش كردند (14). با توجه به آمارهای مطرح شده موجود به نظر می‌رسد میزان فعالیت جسمانی در کشورمان پایین و میزان ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی بالاست. لذا این مطالعه با هدف تعیین رابطه بیماریهای قلبی عروقی در سالمندان عضو کانون بازنشستگان اصفهان با سابقه فعالیت جسمانی در دوران میانسالی انجام شد. با داشتن اطلاعات ميزان فعاليت جسماني در ميان سالان و با توجه به ارتباط آن با بيماري‌هاي قلبي عروقي مي‌توان كاركنان ادارات را به سمت ورزش ترغيب كرده و تسهيلات لازم را در اين خصوص در نظر گرفت.

روش تحقیق

اين مطالعه از نوع مطالعه تحليلي و مقطعي (Cross Sectional) بوده که جمعيت مدنظر، سالمندان (بنا به تعریف WHO افراد 60 ساله و بالاتر) عضو كانون بازنشستگان اصفهان در سال 1385 می‌باشد. در اين مطالعه سالمنداني که به بيماري‌هاي ژنتيكي قلبي مبتلا بودند
(با توجه به مدارک موجود در پرونده آنان در کانون بازنشستگان و نیز اطلاعات حاصل از مصاحبه با آنان) از مطالعه خارج شدند. نمونه‌ها 255 نفر شامل 152 مرد و 103 زن با مراجعه به پرونده آنان که دارای سوابق و مدارک پزشکی در کانون بازنشستگان بود به روش تصادفی ساده انتخاب شده و با آنان به صورت تلفنی ارتباط برقرار شد و از آنان جهت شرکت در پژوهش به صورت حضوری دعوت به عمل آمد. اطلاعات توسط پرسشنامه ای مشتمل بر 31 سؤال شامل 6 سؤال مشخصات دموگرافيک، 5 سؤال مرتبط با بيماری قلبي عروقی (مبنی بر تحت درمان بودن با داروهای قلبی و یا سابقه سکته قلبی یا سابقه عمل جراحی قلب)، 20 سؤال مرتبط با وضعیت فعاليت جسمانی (مداوم یا حداقل سه نوبت در هفته، گاه گاه یا کمتر از سه نوبت در هفته،
هیچ گاه) به تفکیک رشته های ورزشی نظیر پیاده‌روی، نرمش، دوچرخه ‌‌سواری، شنا و غیره در دوره ميانسالی (سنین 30 تا 60  سالگی) با روش مصاحبه سازمان یافته جمع‌آوری گردید. بعد از ورود اطلاعات به كامپيوتر با استفاده از نرم افزار SPSS جهت مقايسه ميزان فعاليت‌هاي جسماني و تحرك شغلي در دوران ميانسالي بين مبتلايان به بيماري‌هاي قلبي عروقي و غير مبتلايان از آزمون من ـ ويتني
(mann-whitney) و Chi-Square استفاده شد.

یافته ها

با توصيف داده‌های گردآوری شده در اين پژوهش مشخص شد که 6/59% نمونه‌ها مرد و 4/40% زن، 2/79% متأهل و 9/14% همسر فوت شده بودند. همچنين مشخص گردید که 51% نمونه‌ها دارای تحصيلات متوسطه،  1/34% دارای تحصيلات عالی، 1/14% کم سواد و تنها 8/0% بيسواد بودند. در بين سالمندان مورد بررسی 2/32% مبتلا به بيماریهای قلبی عروقی و 7/46% مبتلا به فشار خون بالا بودند. همچنين 6/10%  آنان سابقه حداقل يکبار سکته قلبی را داشتند. نتايج نشان داد افرادی که در ميانسالي سيگار می‌کشيدند به طور معنی داری در سالمندی، بيشتر مبتلا به بيماری‌های قلبی عروقی هستند. از طرفي آزمون Chi-Square اختلاف معني‌داري بين افرادي كه مبتلا به فشار خون بالا بودند و افرادي كه مبتلا به فشار خون بالا نبودند از لحاظ ابتلا به بيماري قلبي عروقي نشان داد (001/0>P) (جدول 1).

جدول1: توزيع فراواني نسبي ابتلا به بيماري‌هاي قلبي عروقي بر حسب استعمال دخانيات و فشار خون بالا

همچنین آزمون Chi-Square نشان داد كه هيچگونه اختلاف معني‌دار آماري بين دو جنس از لحاظ ابتلا به بيماريهاي قلبي عروقي وجود ندارد (60/0=P)؛ به طوري كه 9/30% آقايان و 34% خانمها مبتلا به بيماري هاي قلبي عروقي بودند. همچنين يافته‌ها حاكي از آن بود كه بين ميزان تحصيلات از لحاظ ابتلا به بيماريهاي قلبي عروقي اختلاف معني‌داري وجود دارد (006/0=P)؛ به طوري كه ميزان تحصيلات با ابتلا به بيماريهاي قلبي عروقي رابطه معكوس داشت (جدول 2).

جدول :2 توزيع فراوانی نسبي ابتلا به بيماریهای قلبی عروقی بر حسب تحصيلات

نتايج پژوهش نشان داد كه 3/46% سالمندان مورد بررسي به طور مداوم و پيوسته (حداقل سه نوبت در هفته) در ميانسالي برنامه پياده‌روي داشته و 2/48% به طور گاهگاه پياده‌روي مي‌كرده‌اند و تنها 5/5% هيچگونه برنامه پياده‌روي نداشته اند. در خصوص نرمش تنها 6/26% سالمندان در دوران ميانسالي به طور مداوم نرمش مي كردند و 2/46% آنان هيچگونه فعاليت نرمشي را گزارش نكردند. ساير يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه 1/74% سالمندان هيچگونه فعاليت كوه‌پيمايي، 5/74% هيچگونه فعاليت دوچرخه‌سواري و 3/82% سالمندان هيچگونه فعاليت تنيس روي ميز در دوران ميانسالي خود نداشته‌اند. اما با این حال مجموعه اين نتايج حاكي از آن است كه بين ميزان پياده‌روي، نرمش، دوچرخه‌سواري و كوه‌پيمايي در ميانسالي با ابتلا به بيماريهاي قلبي عروقي در سالمندي اختلاف معني‌دار آماري وجود دارد (جدول 3).

همچنین آزمون Chi-Square نشان داد که اختلاف معنی‌داری در ميزان پياده‌روی، دوچرخه‌سواری، کوه‌پيمايي و دويدن در ميانسالی از لحاظ ميزان تحصيلات وجود ندارد. ولی همين آزمون نشان داد که بين تحصیلات با تنيس روی ميز (001/0>P)، با میزان نرمش (012/0=P)، با ميزان شنا (03/0=P) و با ميزان فوتبال در ميانسالی (03/0=P) اختلاف معنی‌داری وجود دارد. به طوری که 5/19% و 9/6% افراد دارای تحصيلات دانشگاهی به ترتيب گاهی و مداوم در ميانسالی تنيس روی ميز انجام داده بودند. همچنين نتايج نشان داد هر چه ميزان تحصيلات بيشتر باشد ميزان نرمش، فوتبال و شنا هم در دوره ميانسالی بيشتر است.

جدول3: درصد توزيع فراواني ابتلا به بيماريهاي قلبي عروقي در سالمندان مورد بررسي بر حسب فعاليت جسماني پياده‌روي، نرمش، كوه‌پيمايي، دوچرخه‌سواري و تنيس روي ميز در ميانسالي

 بحث و نتيجه‌گيری

يافته‌ها نشان داد كه آمار بيماريهاي قلبي عروقي سالمندان مورد بررسي بالا بوده (2/32 درصد) که نتایجی مشابه در پژوهش‌های زهرا محتشم امیری (11) و نوریه امیرزاده (15) مؤید این است که مهمترین علت بستری شدن سالمندان در رشت و ارومیه بیماریهای قلبی عروقی بوده است. افشین شیرکانی نیز نشان داد که بیماریهای قلبی عروقی مهمترین علت مرگ و میر در سالمندان (38 درصد) است (16). همچنین نسرین سعادتی در مطالعه خود نشان داد که علت 6/47% مرگها در سالمندان گروه هدف در اثر بیماری قلبی عروقی بوده است (17).

مجموع این یافته‌ها نشان می‌دهند که آنچه باید در دوران سالمندی مورد توجه خاص قرار گیرد و به عبارتی مهمترین بیماری در این سنین، بیماری قلبی عروقی می‌باشد. لذا توجه به این بیماری نیازمند تلاش گسترده و جدی در جهت کاهش این آمارها است.

متأسفانه میزان ابتلا به بیماری فشار خون بالا نیز در سالمندان مورد بررسی، قابل توجه است (7/46 درصد) و اگر با توجه به اینکه این بیماری هنوز برای برخی از سالمندان تشخیص داده نشده و آنان نیز از بیماری خویش آگاه نیستند، این آمار بسیار بیشتر خواهد بود. دکتر سید رضا اسحاقی هم در مطالعه خود شیوع هیپرتانسیون را بین 40 تا 50 درصد در سالمندان شهر اصفهان گزارش کرده است (18).

نتایج جدول 3 حاکی از اختلاف معنی‌دار بین میزان فعالیت جسمانی (پیاده‌روی، نرمش، کوه‌پیمایی، دوچرخه‌سواری و تنیس روی میز) در میانسالی با ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی در سالمندی است. به طوری که انجام فعالیت جسمانی مداوم در دوران میانسالی با درصد بالای عدم ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی در دوران سالمندی همراه بوده است و عکس آن هم البته صادق می‌باشد. بدین معنی که عدم انجام فعالیت جسمانی هر یک از موارد مطرح شده در دوران میانسالی در برنامه روزانه با درصد بالای ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی در دوران سالمندی همراه شده است.

البته باید اشاره کرد میزان فعالیت جسمانی در رشته‌های مختلف یکسان نبوده و پیاده‌روی بیشترین فعالیت جسمانی انجام شده در دوران میانسالی بوده، به طوری که حدود 94% گروه هدف، صرف نظر از مدت زمان آن برنامه پیاده‌روی داشته‌اند. بعد از پیاده‌روی، میزان انجام فعالیت جسمانی نرمش (7/53 درصد)، دوچرخه‌سواری (5/25 درصد) و تنیس روی میز (6/17 درصد) بیشترین فعالیت در دوران میانسالی بوده‌اند. به نظر می‌رسد تمایل بیشتری برای انجام پیاده‌روی نسبت به سایر رشته‌های ورزشی در جامعه وجود داشته باشد. زیرا این فعالیت بدون نیاز به وسایل و تخصص خاص، در هر زمان و مکانی قابل اجرا است و نیاز به هزینه خاصی ندارد. لذا طرفداران فعالیت جسمانی نگاه ویژه‌ای به پیاده‌روی دارند. مطالعه کامران صادقی نیز نشان داد که پیاده‌روی در بین 70% جمعیت نمونه مورد مطالعه شایع بوده و شیوع دوچرخه‌سواری 12% در مطالعه وی اعلام شده است (19).

در این پژوهش فعالیت‌های ورزشی دیگری نظیر شنا، فوتبال، دو، بدنسازی، والیبال و … نیز مورد مطالعه قرار گرفت که آزمون Chi-Square هیچگونه اختلاف معنی‌داری را بین میزان این فعالیت‌ها با ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی نشان نداد. البته علت این امر به تعداد محدود انجام این فعالیتها در نمونه‌ها در دوران میانسالی بر می‌گردد. به نظر می‌رسد تمایل به انجام این فعالیتها در دوران میانسالی کم می‌باشد که ممکن است دلایلی مانند هزینه‌بر بودن، عدم دسترسی به وسایل و مکان مناسب، عدم تبحر در انجام فعالیت و همچنین عدم شناخت کافی آنان از این فعالیت‌ها باشد. از طرفی آزمون Chi-Square بین میزان پیاده‌روی، نرمش و دویدن در میانسالی از لحاظ جنس هیچگونه اختلاف معنی‌داری را نشان نداد. به عبارتی میزان پیاده‌روی، نرمش و دویدن در آقایان و خانمها تقریباً شبیه همدیگر است. اما آزمون فوق بین میزان تنیس روی میز، دوچرخه‌سواری، شنا، فوتبال و کوه‌پیمایی در میانسالی بر حسب جنس اختلاف معنی‌داری را نشان داد. به طوری که تنیس روی میز در خانمها و دوچرخه‌سواری، شنا، فوتبال و کوه‌پیمایی در آقایان شیوع بیشتری داشت. باید اشاره کرد این اختلاف معنی‌دار تا حدود زیادی به بافت فرهنگی جامعه و تا حدودی به امکان دسترسی افراد به اماکن و وسایل ورزشی و امکانات تخصیص داده شده از سوی سازمانها، ادارات و نهادها دارد.

اين مطالعه نشان داد که شيوع بيماری‌های قلبی عروقی و فشار خون بالا در سالمندان عضو کانون بازنشستگان اصفهان بيش از حد انتظار بوده و از طرفی نتايج نشان داد بين استعمال سيگار و فشار خون بالا با بيماری‌های قلبی عروقی در سالمندی ارتباط معنی‌داری وجود دارد. همچنين اين مطالعه مشخص کرد که ميزان پياده روی، تنيس روی ميز، نرمش، دوچرخه‌سواری و کوه‌پيمايي در ميانسالی در ميزان ابتلا به بيماری های قلبی عروقی مؤثر بوده و ميزان پياده‌روی، نرمش و دويدن در ميانسالی بين دو جنس تقريباً يکسان می باشد. از طرفی ميزان فعاليت جسمانی به طور مستقيم با سطح تحصيلات ارتباط دارد. به عبارتی هر چه سطح تحصيلات بالاتر باشد ميزان فعاليت جسمانی هم بيشتر است. اما ميزان پياده‌روی، دوچرخه‌سواری، کوه‌پيمايي و دويدن در ميانسالي در تمام سطوح تحصيلی تقريباً يکسان صورت گرفته است.

به نظر می رسد فراهم آوردن امکانات و اقدامات لازم جهت تشویق کارکنان ادارات و سازمانها (در همان سنین میانسالی و حتی سنین پایین)، آموزش گسترده در سطح جامعه در خصوص ورزش و فواید آن و ایجاد حساسیت در جامعه، در نظر گرفتن برنامه‌هایی جهت انجام فعالیت جسمانی منظم به صورت گروهی در روزهای تعطیل و زمانهای مناسب دیگر و فرهنگ‌سازی جهت ارتقاء سطح فعالیت جسمانی در جامعه خصوصاً در بین خانمها می‌تواند زمینه‌ساز ارتقاء سطح سلامت جامعه گردیده و به کاهش بیماریهای قلبی عروقی در دوران سالمندی کمک نماید.

منبع: افق دانش؛ مجله دانشكده علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني گناباد؛ دوره 12؛ شماره 3؛ پاييز سال 1385 (دكتر غلامرضا شريفي راد –سيامك محبي -محمد مطلبي)

همچنین ببینید:

جدیدترین داروی بیماری اس ام ای(SMA)

تفاوت‌های زنان و مردان مبتلا به بیماری‌های قلبی

مواد غذایی و ریسک ابتلا به بیماری قلبی

پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی